Nadenken over een andere economische orde, Verslag Antwerpen 2009

Verslag conferentie 'De Omslag' in Antwerpen.

Zo'n 250 mensen namen op 16 januari in Antwerpen deel aan de conferentie
De Omslag ; naar een duurzame en solidaire economie.

(Op de website http://www.economischegroei.net zijn links te vinden naar
de onderstreepte delen in dit verslag)

De conferentie werd precies een jaar na de succesvolle eerste conferentie
in Tilburg gehouden. Na die eerste bijeenkomst werd een Verklaring van
Tilburg opgesteld, waarin gesteld werd dat een omslag naar een duurzame en
solidaire economie urgent, maar ook mogelijk is. Er werden zes
'speerpunten' opgesomd, van terreinen waar "eerste stappen" genomen zouden
moeten worden. De conferentie in Antwerpen was bedoeld om deze speerpunten
nader in te vullen en daarvoor concrete beleidsadviezen te formuleren. Ter
voorbereiding van de conferentie was een basistekst gemaakt, die het kader
en het doel schetste van de bijeenkomst. Ook was er een uitvoerige
voorbereidende expertmeeting geweest en waren er vele stukken geschreven
als basis voor werkgroepen op de conferentie.
Het startschot voor de conferentie werd gegeven door de bekende Duitse
ecoloog Wolfgang Sachs, die een toespraak van drie kwartier hield en later
in het ochtenddebat ook vragen uit het panel en uit de zaal beantwoordde.
Een uitgebreid verslag van zijn inspirerende toespraak vind je op de
website . Sachs roerde drie kernpunten aan, voor de richting waarin we
moeten denken voor een andere sturing van de economische ontwikkelingen:
cosmopolitanisme (in combinatie met mensenrechten), ecologisch welbevinden
en de 'ethische marktplaats'.

Ochtenddebat

Na de inleiding van Wolfgang Sachs, werd een debat gevoerd met een
vijftal 'beleidsuitvoerders' onder leiding van de econoom Bob Goudzwaard.
De panelleden gingen daar gedeeltelijk in op de voorstellen van Sachs. In
het debat passeren de nodige heikele punten voor een fundamentele omslag
de revue. Veel nadruk wordt gelegd op de noodzaak van participatie door
burgers en dus democratie. Maatregelen van bovenaf opgelegd zullen vaak
weinig effect hebben als ze niet begrepen en gedragen worden door de
bevolking. Maar wanneer de overheid een economisch stimuleringsbeleid
voert, moet dat natuurlijk wel op een duurzame samenleving zijn gericht en
niet foute consumptiepatronen rekken.

Na de lunch, biologische broodjes van 'loes en krikke', ging de menigte
uiteen in zes werkgroepen. Deze waren min of meer gerubriceerd naar de
speerpunten van de Verklaring van Tilburg; ze gingen over Internationale
Welvaartsherverdeling, Productnormering, Rechtvaardige Verdeling Mondiale
Gebruiksruimte, Duurzame Toekomstbeelden, Mondiale Instituties, en
Financiele Markten. De verslagen van de workshops en de eindconclusies,
zijn eveneens op de website te vinden.
(http://www.economischegroei.net/antw-verslagen)

Als laatste onderdeel vond een debat plaats met vier personen uit het
politieke veld, die deels ingingen op de 'adviezen' uit de werkgroepen.
Hierbij had de jouralist Dirk Barrez de leiding. Hun discussie ging,
enigszins voorspelbaar, vooral over de mogelijkheden en grenzen van het
bestaande politieke systeem om de economie bij te sturen.

De dag werd afgesloten met evaluerende woorden van Lou Keune. Hij waagde
zich niet aan een overzicht van de resultaten van de dag, omdat er teveel
op tafel was gekomen. Maar hij dacht wel te kunnen concluderen dat er "een
globale instemming te vinden is over de weg die wij onder andere met de
Verklaring van Tilburg en met het basisdocument voor deze bijeenkomst
neergelegd hebben". "Die ondersteuning is belangrijk en met wat vandaag
ter tafel is gekomen kunnen we veel nader uitwerken en nuanceren en
stappen verder brengen. Sommige zaken zullen we ook moeten schrappen, want
er waren ook kritische reacties en de bevestigde urgentie dwingt ons tot
concentratie op hoofdzaken."

"Er zal op basis van alle input van deze dag een nieuw beleidsdocument
gemaakt worden, in de hoop vele experten en andere mensen te mobiliseren
om mee te gaan draaien, onder andere ter voorbereiding van de volgende
conferentie in Tilburg. Daarvoor zullen ook weer voorbereidende
bijeenkomsten en discussies georganiseerd worden. Die conferentie zal ook
duidelijker in het licht staan van 'de machtsvorming'. Kunnen wij de
verandering en het andere beleid dat we nastreven gestalte laten krijgen?"
Waarna Lou iedereen bedankt die meegewerkt heeft, als spreker heeft
deelgenomen en de hele dag als publiek heeft meegedaan. Een apart applaus
wordt gevraagd voor het secretariaat van VODO, dat het leeuwendeel van het
uitvoerende werk heeft geleverd.

-----------------

Bijlage: een eerste overzicht van de 'Opbrengst van Antwerpen':

Op de Conferentie van Antwerpen werden onder meer zes workshops gehouden,
met het oogmerk om beleidsadviezen te formuleren voor de 'omslag naar een
duurzame en solidaire economie'. Ook de inleidende speech van Wolfgang
Sachs en de twee plenaire debatten op die dag, waren daar grotendeels op
gericht.

Deze activiteiten leverden een keur aan voorstellen en beleidsadviezen op.
Dat zijn er teveel om hier op te sommen, maar een korte selectie zou als
volgt kunnen luiden:

Speerpunt A) Sociaal-Culturele aspecten.
Een speciale workshop over 'toekomstvisies' heeft geleid tot een doorgaand
proces van bijeenkomsten om 'het grote verhaal' te formuleren van een
mogelijke andere wereld en andere economie. Door verschillende sprekers
wordt daarbij gewezen op de noodzaak van een strategie in de richting van
media en bewustzijnsindustrie die nu 'opjutten tot hyperconsumptie'. Een
van de hardnekkigste mythen die bestreden moet worden, is die van de
onvermijdelijkheid van economische groei, gecombineerd met de 'autistische
manier van meten' van de economie volgens de indicator BBP. Verschillende
efficiente alternatieven daarvoor zijn er uitgewerkt, en ook de educatieve
werking van de 'ecologische voetafdruk' wordt door velen beaamd.

Speerpunt B) Structurele aspecten
Ook op dit punt zijn er zeer veel heldere teksten opgesteld. Het
structurele karakter van de ecologische en sociale problemen, die
veroorzaakt worden door de huidige manier van economie bedrijven, zijn
tamelijk uitputtend behandeld. Kenmerkend voor de aanpak van het Platform
DSE/VODO is dat er tegelijkertijd telkens praktische alternatieven
geformuleerd worden. Deze gaan wel veelal gepaard met de waarschuwing dat
het nu noodzakelijk is snel te handelen, omdat veel van de veroorzaakte
problemen onomkeerbaar zijn. Vergelijk onder meer de voorstellen van Erik
Paredis en Bob Goudzwaard die vier kernelementen geven waar we ons voor
alternatieven op moeten richten:
- Dematerialisatie en eco-efficientie
- Herverdeling en compensatie
- 'Sufficiency' (grenzen stellen aan consumptie)

Speerpunt C) Institutionele aspecten
Veel sprekers en deskundigen leggen nadruk op coherent overheidsbeleid dat
verder kijkt dan de parlementaire cyclus van vier jaar. Een op
duurzaamheid en solidariteit gericht permanent overlegorgaan tussen de
belangrijkste maatschappelijke actoren is nodig - bij voorkeur naar
Belgisch/Vlaams model. Dit kan mogelijk starten vanuit een Breed
Maatschappelijk Beraad, en kan de omvorming van de economie begeleiden en
zo nodig ook zelf ter hand nemen. Op internationaal gebied is er dringend
behoefte aan instellingen die sociale en duurzaamheidscriteria opstellen
en handhaven voor bedrijven, overheden en particuliere instellingen. De
WTO zou vervangen moeten worden door een 'World Fair & Sustainable Trade
Organisation'. Er moet ernst gemaakt worden met het wereldwijd formuleren
en handhaven van efficiente 'cap and share' maatregelen voor alle schaarse
hulpbronnen en de opbrengst daarvan zal voor een groot deel benut moeten
worden voor het verminderen van de ongelijkheid. Gezien de situatie van
'overshoot', waardoor er geen gebruiksruimte meer is voor materiële
groei, zullen vormen van quotering nodig zijn voor een rechtvaardige
verdeling (op basis van mensenrechten), om ernstige conflicten te
voorkomen.

Speerpunt D) Inkomensmatigende aspecten
Deskundigen benadrukken dat de maatregelen niet altijd alleen positief
kunnen zijn. Een evenrediger mondiale verdeling van inkomens, en
wereldwijde garantie van bestaanszekerheid, veronderstellen een
verdergaande herverdeling van de inkomens. En de schade die veroorzaakt
wordt door overmatige consumptie, is gedeeltelijk terug te voeren op het
bestaan van exuberante inkomens. Aan die inkomens van de rijke bovenlaag
moet dan ook een maximum gesteld worden (vgl. paper Andre Beque op
expertmeeting daarover). Om een omslag in de voortdurende groei van het
BBP te bewerkstelligen, wordt van vakbeweging en ondernemers ook gevraagd
tot een herijking van hun werkwijze te komen betreffende de loonstelling.
En van de overheid wordt gevraagd het fiscaal beleid daar aan aan te
passen (maar dit punt is zo belangrijk dat het een apart speerpunt krijgt,
zie hieronder)

Speerpunt E) Een fiscaal speerpunt
Dit onderwerp is op de Conferentie in Antwerpen veelvuldig ter sprake
gekomen. In beide debatten wezen sprekers op de reikwijdte van dergelijke
maatregelen, met name waar ze een 'vergroening' en een rechtvaardiger
inkomensverdeling beogen. Tegelijkertijd benadrukten sprekers de noodzaak
om daarbij goed oog te houden voor draagvlak en democratie. De ecologische
crisis kan op marktconforme en rechtvaardige wijze met heffingen worden
bestreden. Deze moeten hoog zijn om voldoende effectief te zijn. De
daardoor verkregen 'onnodige' belastingopbrengsten moeten teruggesluisd
worden, waarvoor goede technieken voorhanden zijn. Een aan elke burger
toebedeeld ecodividend kan zo een begin zijn van een soort basisinkomen.


Speerpunt F: Productnormerende aspecten
Op dit punt is er veel ervaring waar het gaat om het labelen van producten
in een niche van de markt. Maar dat gebeurt vaak op vrijwillige basis en
blijkt niet voldoende effect te hebben. Het is tijd voor het opstellen van
meer wettelijke verplichtingen betreffende de duurzame en sociale criteria
bij de productie. Ook wordt nadrukkelijk gevraagd om de instelling van
ketenverantwoordelijkheid en transparantie in die keten. Hoofdspreker op
de Conferentie van Antwerpen Wolfgang Sachs stelde dat corporate
accountability vastgelegd zou moeten worden als onderdeel van de
verplichting om mensenrechten te respecteren. Overheden zouden het
voortouw moeten nemen op het gebied van 'ecofair' inkopen. In de werkgroep
over oplossingen voor de problemen op financiele markten, werd
geconcludeerd dat er een begin gemaakt zou moeten worden met het
formuleren van wettelijke normen voor alle investeringen.