Geen Zeeuw die het wil...
Geen Zeeuw die het wil, maar de Hedwigepolder loopt straks onder met gifwater
Lisa van der Velden, Caitlin Stooker, Maureen Krukziener, 4 feb 2022, 10:30
Extreem vervuild fabriekswater uit de Antwerpse haven belandt stroomafwaarts in de Zeeuwse Westerschelde. Met dit water wil Nederland eind dit jaar de Hedwigepolder laten onderlopen, in het kader van natuurherstel. Zeeuwen maken zich zorgen, maar het kabinet zet door. Op de grens tussen Nederland en België, nabij de Antwerpse haven en de kerncentrale van Doel, moet de natuur meer ruimte krijgen. Op de grens tussen Nederland en België, nabij de Antwerpse haven en de kerncentrale van Doel, moet de natuur meer ruimte krijgen. Foto's: Bas Czerwinski voor het FD
In het kort
Door hoge pfas-waardes in de Westerschelde laait de beladen discussie over de ontpoldering van de Hedwigepolder weer op. Moet dit vervuilde water meer ruimte krijgen, in kader van natuurherstel? Zeeuwen maken zich zorgen over hun gezondheid na een Vlaams pfas-schandaal met 3M. De provincie Zeeland en de GGD zien geen reden voor een grootschalig gezondheidsonderzoek, zoals in Vlaanderen.
Op een mistige wintermiddag ogen de modderige afgegraven vlaktes van de Zeeuwse Hedwigepolder niet bepaald puur natuur. Op de nabijgelegen Westerschelde varen containerschepen. Aan de overkant van het water doemen de hoge kranen van de Antwerpse haven op. En op rechts dampen de koeltorens van de kerncentrale van Doel, het Vlaamse spookdorp. De bewoners van Doel moesten plaatsmaken voor uitbreiding van de Antwerpse haven. Uitbreiding die er uiteindelijk niet kwam.
Hoe anders moet dat straks zijn, als de dijk met de Westerschelde wordt doorgeprikt en het water over de vlaktes stroomt. Dan zal de Hedwigepolder het toonbeeld van natuur worden, aldus een informatiebord bij een afgesloten toegangshek.
Een groot getijdenlandschap, waar zoet en zout water samen brak worden, met oevers die tweemaal daags onder water staan. Waar zilte zeegroentes als lamsoor en zeekraal groeien. En waar miljoenen bodemdiertjes leven en vogels broeden. 'Thuis voor vissen en vogels', staat op een ander bord, met plaatjes van de dieren die hier straks leven. 'Haal je picknickmand maar uit!', aldus de website van het grenspark.
Er is maar één probleem. Het water dat later dit jaar over de Hedwigepolder stroomt, behoort tot het meest vervuilde water van Europa. Drukke vaargeul én een natuurgebied
De Westerschelde is namelijk ernstig vervuild door afvalwater uit de Antwerpse haven en het Kanaal Gent-Terneuzen. Aan beide wateren liggen industriebedrijven met vergunningen om te lozen. Deze stoffen stromen vervolgens naar Zeeland.
Textielfabrieken dumpen bijvoorbeeld broomhoudende vlamvertragers in het water, die de schildklier kunnen ontregelen. En chemiefabriek 3M loost pfas, met een gifschandaal tot gevolg. Bloedonderzoek wees uit dat 90% van de mensen die rondom 3M wonen te veel pfos in het bloed heeft, een substantie uit de pfas-familie. Pfas-stoffen kunnen een verstoorde hormoonbalans, een beschadigd immuunsysteem en nier- en zaadbalkanker veroorzaken.
Stroomafwaarts, bij de Zeeuwen, zorgt pfas ook voor onrust. Uit recent onderzoek naar vissen en zeegroentes bij de Westerschelde bleek dat gevangen platvissen 800 keer de Nederlandse grenswaarde aan pfas bevatten. Platvis zoals bot is honkvast, en daarmee uitermate geschikt om vervuiling te meten. Als een bot chemische stoffen bevat, moeten die uit de directe omgeving komen. GGD Zeeland roept op geen vis meer uit de Westerschelde te eten. Ook de provincie Zeeland maakt zich zorgen over de vervuilde Westerschelde. Toch wordt verwacht dat het water eind 2022 de Hedwigepolder zal binnenstromen. Ook de provincie Zeeland maakt zich zorgen over de vervuilde Westerschelde. Toch wordt verwacht dat het water eind 2022 de Hedwigepolder zal binnenstromen. Foto Bas Czerwinski voor het FD Niet zwemmen
Hoe natuurlijk het water in het nieuwe getijdenlandschap, bestemd voor natuurherstel, straks is? Hoogleraar toxicologie Jacob de Boer kan er kort over zijn: niet. De hoogleraar aan de Vrije Universiteit was degene die het bloed van omwonenden van de 3M-fabriek en vis en zeegroentes in de Westerschelde onderzocht op de aanwezigheid van pfas.
Hij schrok zo van de waterkwaliteit dat hij nog een stap verder gaat dan de GGD. 'Ik zou ook niet meer zwemmen in de Westerschelde. En dat zeg ik niet gauw.'
Ook over het ontpolderen van de Hedwigepolder is de toxicoloog duidelijk. 'Het water in die polder is straks net zo vervuild als de Westerschelde', zei hij vorige week in een interview met het FD. 'Dat voelt natuurlijk heel gek, omdat ze de Hedwigepolder laten onderlopen in het kader van natuurherstel. Ik zou zeggen: water genoeg in Zeeland. Dus niet ontpolderen.'
De Nederlandse overheid denkt hier anders over. Eind 2021 schreef het vorige kabinet dat de pfas-concentraties in de Westerschelde op termijn verder zullen dalen, omdat de Belgische autoriteiten tegenwoordig strenger naar emissies van 'vermoedelijke' producenten kijken. 'Die termijn is dan wel tientallen jaren', zegt toxicoloog De Boer. Pfas-stoffen zijn namelijk forever chemicals, wat betekent dat zij generaties lang achterblijven in het milieu. 'Zeeuwen geven geen land aan het water'
Op de dijk bij een gesloten informatiecentrum over de Hedwigepolder, staat de geschiedenis ervan afgebeeld op een trap. Elke trede is bestickerd met een nieuw hoofdstuk. Voor het besluit over de ontpoldering moeten we een flinke stap terug in de tijd, naar een verdrag tussen Nederland en België. In 2005 maken zij een afspraak. Ter compensatie voor het uitdiepen van de vaargeul in de Westerschelde, wat de industrie ten goede komt, was natuurherstel noodzakelijk. Dus moest het groene landschap van de Zeeuwse Hedwigepolder en de naastgelegen Vlaamse Prosperpolder plaatsmaken voor het getijdengebied van de Westerschelde.
Maar al snel komt de traptrede met december 2006: 'Weerstand uit de streek'. Zeeuwen zagen niks in ontpolderen. Géry De Cloedt, voormalig eigenaar van de Hedwigepolder, heeft jaren geprocedeerd om de plannen tegen te houden. Tevergeefs. 'Een groene leugen' noemt De Cloedt de plannen, die volgens hem puur en alleen om de haven van Antwerpen draaien. 'De Hedwige zal door de vele drab in de Schelde na tien jaar weer volledig zijn opgeslibd.'
Zestien jaar en vele rapporten later laat de ontpoldering nog altijd op zich wachten, maar zijn de voorbereidingen wel in volle gang. Nieuwe informatie over pfas-vervuiling biedt tegenstanders hoop op afstel. Maar kan Zeeland nog terug, nu het water dit jaar eindelijk wordt binnengelaten? Ger van Unen volgt het pfas-schandaal in Vlaanderen op de voet en maakt zich zorgen over de risico's voor de Zeeuwen. De SP-politica pleit voor een bloedonderzoek in de regio. Ger van Unen volgt het pfas-schandaal in Vlaanderen op de voet en maakt zich zorgen over de risico's voor de Zeeuwen. De SP-politica pleit voor een bloedonderzoek in de regio. Foto Bas Czerwinski voor het FD Dark Waters
Er is geen Zeeuw die dit wil, zegt lokaal SP-fractievoorzitter en Provinciale Staten-lid Ger van Unen in de woonkamer van haar dijkwoning in Kloosterzande. Ze vertelt over het Verdronken Land van Saeftinghe, een polder met dorpjes die door de Allerheiligenvloed van 1570 onder water kwam te staan. Slechts een klein deel werd weer teruggewonnen van de zee, waaronder de Hertogin Hedwigepolder. 'Daarom geven de Zeeuwen geen land terug aan het water', zegt Van Unen. Helemaal niet als dat water ook nog eens vervuild is.
De SP-politica volgt het pfas-schandaal in Vlaanderen op de voet. 'Kort na de eerste berichten heb ik met een groep SP-leden de film Dark Waters gezien, over de lange juridische strijd tegen chemiebedrijf DuPont in Amerika. Nou, dacht ik, dat is hier dus ook aan de hand. En de mensen weten van niets.'
Van Unen pleit voor bloedonderzoek onder de Zeeuwen, maar de GGD Zeeland wil eerst andere onderzoeken afwachten. 'De chemiefabriek van 3M ligt twintig kilometer verderop, en wij leven hier met het water. We kopen lokale vissen en zeegroentes op de markt. Mijn buren hebben moestuintjes en kippen. Ik wil weten hoe veilig het voor ons is.' Zeehonden met weinig jongen
De milieuactivisten die het pfas-schandaal in Vlaanderen hebben aangekaart, verbazen zich over Zeeland en Nederland. 'Het lijkt erop dat jullie nu pas wakker worden', zegt een van hen. 'Dat er lang misplaatst vertrouwen was.'
Ondertussen was de vervuiling wel degelijk bekend bij de provincie. Al in 2015 liet Zeeland onderzoeken waarom zeehonden in Westerschelde zo weinig jongen kregen. Daaruit bleek dat de Westerscheldezeehond (veel) meer pfas in het bloed heeft dan soortgenoten elders ter wereld. Daarna verdween het rapport in een la. Afgelopen november ging Zeeland hiervoor diep door het stof.
'We weten al langer dat het in het water zit, maar eind 2020 bleek pas hoe groot de impact is', zegt gedeputeerde Dick van der Velde (VVD) hierover. Inmiddels maakt hij zich zorgen om de gezondheid van de Zeeuwen. In afwachting van duidelijkheid uit Den Haag heeft hij het RIVM opdracht gegeven voor een groot onderzoek naar pfas in de Westerschelde. Rijkswaterstaat gaat onderzoek doen bij zwemlocaties. Het vuilbakje
Zeeuwen voelen zich het 'vuilbakje' van de Antwerpse haven, zeiden ze eerder tegen lokale pers. Dat probleem speelt overigens breder in Nederland. Door de lage ligging aan zee zijn Nederlandse wateren het afvoerputje van rivieren in België en Duitsland, inclusief hun vervuilende industrie.
Zeeland heeft last van lozingen in 'het Antwerpse', maar weinig directe bevoegdheden om er iets aan te doen, zegt gedeputeerde Van der Velde. Zo valt de waterkwaliteit van de Westerschelde onder Rijkswaterstaat.
De gedeputeerde steekt bovendien de hand in eigen boezem. Europese buurlanden moeten elkaar namelijk informeren bij 'grensoverschrijdende effecten' van vergunningen, zodat buurlanden kunnen reageren. In het geval van 3M heeft Vlaanderen die informatie verstrekt, zegt Van der Velde. 'Toen is gebleken dat die informatie in Nederland niet altijd bij de juiste instantie aankomt, omdat er zoveel partijen betrokken zijn.' Het gaat bovendien om 'tientallen bestanden, bestaande uit duizenden pagina’s', waarin je moet zoeken naar relevante informatie.
Tegenwoordig is er volgens de VVD'er veel meer overleg tussen Zeeland en Vlaamse partijen. 'En een aantal vergunningen is strenger geworden.' Bureaucratisch doolhof
Ook Van der Velde maakt zich zorgen over de Hedwigepolder, 'en of we die vuiler moeten maken'. Woensdag kondigde Gedeputeerde Staten 'extra metingen en monitoring' bij de polder aan. Oud vervuild slib zal worden afgevoerd naar een depot in het Hollands Diep. Tegelijkertijd zet het ministerie door en is geen sprake van afstel, blijkt uit de brief. Integendeel: 'Het water komt enkele maanden eerder in het gebied, namelijk eind 2022.'
Daarmee lijkt het lot van de Hedwigepolder bezegeld, maar SP-Statenlid Van Unen geeft nog niet op. 'Sommige politici geloven nog altijd dat we dit probleem gaan oplossen met overleggen', zegt ze op de dijk achter haar huis, met uitzicht op een mistige Westerschelde. 'Zij vertrouwen de Vlaamse toezichthouders. Dat punt ben ik voorbij.'
Daarom wil Van Unen haar eigen bloed laten testen, in de hoop dat dit iets in gang zet. De bloedwaarden van een streekgenoot blijken namelijk vergelijkbaar met die van de omwonenden van de 3M-fabriek. 'Als de GGD geen noodzaak ziet, dan doen we het zelf. Zo is het balletje in Vlaanderen uiteindelijk ook gaan rollen.' Lees ook
Pfas in het bloed: deze Nederlandse toxicoloog waarschuwt al jaren
Vlaanderen in de ban van gifschandaal: 'Ze wisten het!'